अष्टागर पालघर: आरत्या अष्टागरातल्या(स्थापित प्रथमा)

श्री गणेशाय नमः

नमस्कार,

मी अजित विनोद पंडीत तुमचे आपल्या लेखमालेत पुन्हा एकदा स्वागत आहे, श्रावण महिना सुरु झाला की आपल्याकडे सणवार आणि धार्मिक कार्यांची पर्वणीच सुरू होते. श्रावणापाठोपाठ भाद्रपद, गौरी गणपती घेऊन येतो. घरी बाप्पा विराजमान झाले की गणपतीची आराधना, स्तुती करण्यासाठी आपण त्याची मनोभावे आरती करतो. टाळ्या आणि टाळ छान लयीत वाजवून आर्त स्वरात आरती गायली जाते. ८० वर्षांच्या आज्जी आजोबांपासून ते अगदी एक वर्षाच्या चिमुकल्या पर्यंत सगळ्यांच्या आवडीच्या ह्या आरत्या परिसरात पावित्र्य आणतात. आजचा आपला विषयच आहे अष्टागरातील आरत्या.

आपल्या आर्यावर्तात सर्व देवांच्या खूप वेगवेगळ्या आणि अनेक भाषांमध्ये आरत्या आहेत अष्टागरात देखील अनेक आरत्या गायल्या जातात, सर्वश्रुत आरत्या म्हणजे सुखकर्ता, शेंदूर लाल चढायो, शंकराची, देवीची, विठ्ठलाची ह्या आरत्या तर सगळेच गातात मात्र आणखी काही पारंपारीक आरत्यांबद्दल आपण माहिती घेणार आहोत.

आज आपण "स्थापित प्रथमा" या आरती बद्दल बोलणार आहोत. आपल्या लाडक्या गणपती बाप्पाचे सुंदर वर्णन करणारी ही आरती आहे. ही आरती गाताना मंत्रमुग्ध व्हायला होतं. ह्या आरती मध्ये माणिकदासांनी बाप्पाचे यथार्थ वर्णन केले आहे.

ही आरती म्हणताना समोर बाप्पाची देखणी मूर्ती उभी नाही राहीली तर नवलच. आणि आपण देवासमोर जेव्हा हि आरती गातो तेव्हा प्रत्येक पद गात असताना, प्रत्येक पदागणिक देवाच्या संपूर्ण रुपाकडे एक एक करून आपलं लक्ष वेधलं जातं.

स्थापित प्रथमारंभी तुज मंगलमूर्ती।

विघ्ने वारुनी करिसी दीनेच्छा पुरती।

ब्रह्मा विष्णु महेश तीघे स्तुती करिती।

सुरवर मुनिवर गाती तुझिया गुणकीर्ती॥१॥

जय देव जय देव जय श्री गणराजा।

आरती ओवाळू तुजला महाराजा॥धृ.॥

एकदंत स्वामी हे वक्रतुंडा।

सर्वाआधी तुझा फ़डकतसे झेंडा।

लप लप लप लप लप लप हालविसी गज शुंडा।

गप गप मोदक भक्षिसी घेऊनि करि उंडा॥जय.॥२॥

शेंदूर अंगी चर्चित शोभत वेदभुजा।

कर्णी कुंडल झळ्के दिनमनी उदय तुझा।

परशांकुश करि तळपे मूषक वाहन दुजा।

नाभिकमलावरती खेळत फ़णिराजा॥३॥

भाळी केशरिगंधावर कस्तुरी टीळा।

हीरेजडित कंठी मुक्ताफ़ळ माळा॥

माणिकदास शरण तुज पार्वतिबाळा।

प्रेमे आरती ओवाळिन वेळोवेळा॥जय.॥४॥

ही आरती खूप साधी आणि सरळ आहे, आरतीचा अर्थ पहा किती छान आहे, प्रत्येक कार्यारंभी गणपती बाप्पाची स्थापना किंवा आवाहन केले जाते. सगळ्यांचे विघ्नहरण करणाऱ्या आणि दिनांची इच्छापुर्ती करणाऱ्या बाप्पाची स्वयं ब्रह्मा, विष्णू आणि महेश स्तुती करतात तसेच सुरवर मुनिवर बाप्पाची स्तुती गातात.

दुसऱ्या पदामध्ये म्हटलंय एकदंत, वक्रतुंड स्वामी गणेशाला प्रत्येक कार्यात अग्रमान आहे, तसेच बाप्पा आपला आवडता मोदक सोंडेच्या मदतीने कसा खातो ह्याचे सुंदर वर्णन केले आहे.

तिसऱ्या पदामध्ये बाप्पाचे शेंदूर चर्चित अंग, भुजा, हातातील पाश अंकुश, कानातील कुंडल, तसेच त्याच्या पोटाला लपेटून बसलेला फणिराज अर्थात नागदेवतेचे वर्णन आहे.

चवथे पद बाप्पाच्या कपाळावरील केशरी गंध, आणि गळ्यातील हिरेजडित कंठीचे वर्णन करत आहे ह्या शेवटच्या पदात कवी माणिकदासांनी स्वतःचा उल्लेख केला असून हे पार्वतीच्या बाळा मी तुला शरण आलोय आणि प्रेमाने वेळोवेळी तुझी आरती ओवाळत राहीन असे म्हटले आहे.

जर आपल्याकडे ही आरती म्हणत नसतील तर ह्यावर्षी नक्की प्रयत्न करा.

वाचा छोट्या कथा

धन्यवाद.

नागपंचमी बद्दल वाचा

रूखवत वाचा

अष्टागरातील कुंकू लावण्याची प्रथा,

अष्टागरातील खाद्यसंस्कृती,

अष्टागरातील शब्दप्रचार,